Explicador: hoe maak je een menselijk computerbrein?

Marcia van der Zwan25 februari 201960/100
Titel
Explicador
Auteur
Sander Pleij
Uitgeverij
Lebowksi
Jaar
2019
Pagina's
352
Beoordeling
★★★
Overall Score
Rating Summary

In Explicador staat de zoektocht naar een menselijk computerbrein centraal. Wat maakt ons mens? En kan AI op eenzelfde manier reageren op kunst en cultuur? Kan een digitaal brein een schilderij mooi of lelijk vinden? Sander Pleij onderzoekt het in deze bijzondere roman. Hoewel de leeservaring niet eenvoudig is te noemen, overdondert Pleij in creativiteit. Kunstenaars en wetenschappers gaan hand in hand in de zoektocht naar het geheim van het leven.

Explicador - Sander Pleij

Een baanbrekend manifest

In Explicador staat de jonge onderzoeker S centraal. Hij is opgegroeid bij zijn vader, waar zijn oma veel voor hem zorgde. De moeder van S vertrok al snel na zijn geboorte naar een hippiecommune in Frankrijk.

S had een letter in laats van een naam. Een letter. In zijn paspoort stond wel iets van Sep ofzo, omdat het van de wet moest, maar ze hadden allemaal altijd S gezegd – es.

Wanneer het boek begint, heeft S nog 24 uur voor de voltooiing van een baanbrekend manifest. In dit manifest ontrafelt hij het raadsel van het leven. Het manifest is het startschot voor de ontwikkeling van een zelfstandig denkende computer die dit keer niet wordt gevoed met algoritmen, statistieken, feiten en data, maar met de ideeën van kunstenaars, filosofen en schrijvers – de geesten die al eeuwenlang onvermoeibaar zoeken naar het antwoord op de vraag: wat ís de mens?

Gedurende deze Glorieuze Dag moet S echter ook zijn beroemde vader vertellen dat hij verliefd is op zijn halfzusje en dreigt een ontsteking in zijn rug hem het leven onmogelijk te maken.

Explicador - Sander Pleij

Van big data tot poëzie

In Explicador schrijft S een manifest over het eerste humane computerbrein. Daar komt heel wat research aan te pas. Filosofen, kunstenaars en andere creatievelingen passeren de revue. Van big data en Fake news tot de poëzie van Paul van Ostaijen: Sander Pleij maakt een interessante mix van heden en verleden, van kunst en wetenschap. Toch is het boek niet eenvoudig om te lezen, misschien juist door de veelheid aan informatie. De schrijfstijl leest goed, maar blinkt niet uit – het is duidelijk de inhoud die telt.

Het schijnleven van toen, zag S, dat waren de sociale media van nu. De vernietiging van het menselijke ritme: het was de terreur van de smartphone. De machine die nog flagranter liegt dan de krant: het was de discussie over fake news. Het internet dat elke burger het vrije woord gaf en bevrijdde van elitaire redactie, maar verwerd tot een machinerie van chaos, leugens en dreigementen.

Explicador - Sander Pleij

Spiegel van de tijd

Explicador is duidelijk een boek van nu. De thematiek is ontzettend actueel. Het boek gaat bijvoorbeeld ook over de manier waarop we voortduren met onze smartphone in de weer zijn. Over de constante data verzameling overal. En over de manier waarop we denken over kunstmatige intelligentie en robots.

Tegelijkertijd zien we ook een knipoog naar ons tijdsbeeld, bijvoorbeeld naar jong ondernemerschap en de start-up cultuur. Zo heeft S samen met zijn goede vriendin Yann het bedrijfje DAAAD opgestart. Ze zijn een kantoor/café/denktank/werkplek/hub tezamen. Ze organiseren denktanks voor bedrijven, culturele instellingen en politieke partijen. DAAAD helpt met campagnes en verkoopt ideeën hoe een jong publiek te bereiken.

Ook in de details van het verhaal zien we trends van nu, zoals de opkomst van podcasts, terugkomen.

Hij had nog voldoende podcasts over algoritmen en kunstmatige intelligentie klaarstaan om de tijd te benutten die hij over de Autobahn raasde.

Het boek begint overigens met een Virtual Reality ervaring, waarin de lezer met je wordt aangesproken. Het is net alsof je zelf de VR-bril opzet. Wat je ziet is echter geen interactieve game of documentaire. Het is meer een soort van porno. Iets later ontdekken we dat dit de manier is hoe S denkt dat hij verwekt is. Een goed begin is het halve werk? Zegt dit meteen al iets over ons hoofdpersonage? En de band met zijn ouders? Voor mij werkte het in eerste instantie behoorlijk bevreemdend.

Explicador - Sander Pleij

Vader en zoon

De vader van S is een grote pief in de politiek. Partijvoorzitter van Het Ware Nederland – zoals hij de partij zelf graag zou noemen. Marcel van Veggelen provoceert graag in de media, door straffe uitspraken te doen rond bijvoorbeeld immigratie en de democratie.

‘Een waar Nederlands leider gaat door roeien en ruiten voor de handel om vervólgens met het profijt te bouwen voor gáns het volk.’
‘Nou, nou …’
‘Ja, kom maar om met de “nou, nou”-mentaliteit!’
En zo had zijn vader weer honderdduizenden hits.

De relatie tussen S en zijn vader is interessant om over te lezen en roept veel vragen op. Wil S zich aan zijn vader bewijzen? Of zich juist van alle banden ontdoen? Vadermoord is dan ook een terugkerend thema in de gesprekken tussen S en de intelligente Yann.

De halfzus en de poëet

In Explicador wisselen verschillende perspectieven in heden en verleden elkaar af. Enerzijds wordt het verhaal van S vertelt in een tijdsbestek van 24 uur. Dit wordt aangevuld door flashbacks naar zijn jeugd. Bijvoorbeeld naar de keer dat hij zijn moeder in de hippiecommunie bezocht of zijn eerste seksuele ervaring. Zo krijg je een beeld hoe de – ietwat verknipte – persoonlijkheid van S is ontstaan.

Daarnaast is het woord aan halfzus Ster. Zij leeft op het platteland met haar opa, een groot contrast met het dagelijks leven van S. Haar perspectief is verfrissend en werpt een nieuwe kijk op het manifest van S.

Ik wil weten wie ik zelf ben, alhoewel ik dat misschien wel heel snel ontdek, want ik ben een stuk minder zwak dan jij me hebt proberen in te prenten. Eigenlijk weet ik het al wel: ik ben ook iemand zonder jou!

Tot slot is er nog een laatste perspectief, waarvoor we ongeveer honderd jaar in het verleden duiken. In deze verhaallijn staat het leven van dichter Paul van Ostaijen centraal, meer bepaald de tijd die hij doorbracht in Berlijn.

Explicador is een boek dat tijd nodig heeft. Niet alleen om te lezen, maar ook om te laten bezinken. In het verhaal gaat S op zoek naar de kern van de mensheid. Volgens hem ligt deze eerder in kunst en cultuur dan in big data. De thematiek intrigeert enorm, maar de leeservaring is soms wat lastig. Dit boek is zo veel tegelijkertijd, dat je bijna een Explicador nodig hebt om je aan de hand te nemen. Het verhaal eindigt met het baanbrekende manifest waar S zo hard aan gewerkt heeft. Eerlijk gezegd viel dit manifest mij persoonlijk nogal tegen: naast alle wijze woorden van filosofen, wetenschappers en kunstenaars steekt het manifest nogal kaal af. Bovendien lijkt de conclusie erg abstract. Ik vraag me af welke stappen S verwacht te zetten na het schrijven van dit manifest. Desalniettemin zette dit boek me aan het denken en genoot ik van de combinatie van kunst en wetenschap. Een interessant gedachte-experiment.

Explicador - Sander Pleij

Met dank aan L&M Books voor het opsturen van een recensie-exemplaar!

Laat een reactie achter

Je mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd *

Oog op de Toekomst is een website vol verhalen over aliens, post-apocalyptische werelden, zombies, klimaatverandering en toekomstige werelden in crisis. Oftewel: een blog compleet in het teken van Science Fiction.

© Marcia van der Zwan