A Clockwork Orange: wetenschappelijk experiment in strijd met de vrije wil

In de nabije toekomst maken jongeren de straten onveilig. Eén van de bendeleiders wordt opgepakt, maar blijft lastig doen. De overheid besluit tot een wetenschappelijk experiment, om te zorgen dat deze jongeman zal gruwelen van geweld. A Clockwork Orange is een klassieker over de vrije wil, misdaad en geweld. 

Een gewelddadige toekomst

A Clockwork Orange speelt zich af in de nabije toekomst. De vijftienjarige Alex speelt de hoofdrol. Hij houdt van klassieke muziek, maar is daarnaast een gewelddadige bendeleider. Alex is niet vies van verkrachtingen en extreem geweld. Hij heeft hier zelfs een term voor: Ultraviolence. Nacht na nacht zwerven Alex en zijn vrienden door de straten. Het plegen van misdaden is voor hen een plezier. Ze zijn helaas niet de enige bende. In deze nabije toekomst verwoesten dergelijke jongelingen de maatschappij.

Wanneer Alex wordt opgepakt wordt hij door middel van The Ludovico Technique gerehabiliteerd. Dit is eigenlijk een soort van shocktherapie. Hij krijgt medicatie die hem misselijk maakt, terwijl hij verplicht naar films met geweld moet kijken. Op deze manier krijgt Alex een afkeer van geweld.

Een verhaal in drie delen

A Clockwork Orange is opgedeeld in drie delen van elk zeven hoofdstukken. Burgess heeft hiervoor gekozen, omdat het totale aantal van 21 hoofdstukken de volwassenheid symboliseert. In de Verenigde Staten werd het boek echter zonder het 21ste hoofdstuk gepubliceerd (en hierop is trouwens ook de verfilming van Stanley Kubrick gebaseerd).

Het eerste deel van het boek vond ik echt lastig om doorheen te komen en het verhaal trok me op dat moment totaal niet aan. Niet alleen vanwege de uitsluitend gewelddadige scènes, maar ook omdat ik het idee had dat er – naast al dat geweld – eigenlijk weinig gebeurde in deze zeven hoofdstukken. Het voelde als een veel te lange introductie. Bovendien maakte het Nadsat (een Engelstalig dialect met Russische invloeden, die de straatjongeren in Burgess’ boek spreken) het voor mij lastig om in het verhaal te komen. Op een gegeven moment begreep ik de meeste woorden wel – en kwam ik beter in het verhaal. Maar het vormde toch zeker tijdens het eerste hoofdstuk wel een struikelblok.

De gevangene toont berouw

Het tweede gedeelte van het boek neemt ons mee naar de gevangenis en hier kreeg Burgess mijn aandacht te pakken. Hoofdpersonage Alex doet zich voor als een brave gevangene, bekeert tot het geloof en al. Maar diep van binnen is hij nog steeds dezelfde, gewelddadige persoon. Dit roept verschillende vragen op bij de lezer: Is een mens van nature goed of slecht? Kan het kwade genezen worden? Hoe ver mag je gaan bij het straffen van criminelen? Bestaat de Vrije Wil? Allemaal filosofische vragen die tijdloos zijn en tot op de dag van vandaag onderdeel vormen van het filosofische en maatschappelijke debat.

In het derde deel is Alex terug in de ‘echte wereld’. In een wervelwind komen er vele gebeurtenissen op zijn pad. Op een gegeven moment voelde ik zelfs met hem mee – iets wat ik tijdens het lezen van het eerste deel nooit verwacht had. Over het 21ste hoofdstuk van A Clockwork Orange bestaan veel verschillende meningen (zeker omdat het boek zowel met als zonder gepubliceerd is). Ik vond het eerlijk gezegd wel een interessante gedachtegang, maar tegelijkertijd had ik ook het idee alsof Anthony Burgess het gewelddadige gedrag van Alex wilde goedpraten. En daar ben ik het dan weer niet mee eens.

Het spijt me ontzettend, maar ik kan A Clockwork Orange niet meer dan drie sterren geven, ondanks haar status als klassieker. De introductie vond ik te lang, terwijl het middenstuk en het slot soms weer gehaast overkwamen. Het thema van het verhaal is echter wel ontzettend interessant. Heeft de mens een vrije wil? Ik ben nu trouwens ontzettend benieuwd naar de verfilming van Kubrick. Die ga ik zeker binnenkort eens kijken! Als je een klassieker wilt lezen op het gebied van dystopische literatuur, dan zou ik zelf echter eerder 1984 van George Orwell of Brave New World van Aldous Huxley aanraden.

Lees je liever in het Nederlands? Niet getreurd, deze klassieker is vertaald naar het Nederlands en verschenen onder de titel A Clockwork Orange.